Kryeministri Edi Rama ka shpallur një nga objektivat më ambiciozë të dekadës: që deri në vitin 2030, Shqipëria të mos ketë më para në dorë në qarkullim.
Një vend plotësisht “cashless”. Në pamje të parë, nisma është në linjë me zhvillimet globale dhe duket si një hap drejt modernizimit të shtetit dhe luftës kundër informalitetit.
Por a është e arritshme kjo për Shqipërinë? Dhe më e rëndësishmja: a ka qëllime më të thella sesa dixhitalizimi?
Shqipëria ka bërë përparim në përdorimin e shërbimeve elektronike, veçanërisht në sektorin publik.
Pagesat për taksa, shërbime dhe dokumente kryhen gjithnjë e më shumë online.
Por në terren, ekonomia dominohet ende nga transaksione në para fizike, veçanërisht në sektorin informal, në tregti të vogël, në ndërtim, dhe në marrëdhënie të përditshme midis qytetarëve.
Sipas Bankës së Shqipërisë, më shumë se 60% e transaksioneve bëhen ende me cash, ndërsa përdorimi i pagesave me kartë apo telefon mbetet i kufizuar jashtë qyteteve të mëdha.
Rrjeti bankar është i përqendruar në zona urbane dhe shumë qytetarë, sidomos në zonat rurale, nuk kanë qasje të drejtpërdrejtë në shërbime financiare moderne.
Në vendet si Suedia, ku më pak se 10% e transaksioneve ndodhin me para në dorë, shoqëria është afër eliminimit të cash-it.
Por ky është rezultat i një procesi 20-vjeçar, me investime të mëdha në infrastrukturë dhe edukim publik.
Në Kinë, aplikacione si WeChat Pay dhe Alipay kanë revolucionarizuar pagesat edhe në nivelin më të thjeshtë të shoqërisë, nga supermarketi te shitësit e rrugës.
Edhe atje, qeveria nuk ka ndaluar zyrtarisht paranë fizike, por e ka bërë atë të panevojshme në praktikë.
Për Shqipërinë, ku informaliteti, korrupsioni dhe cash-i në ekonominë e padeklaruar zënë një pjesë të madhe të aktivitetit, objektivi i 2030-ës kërkon më shumë se teknologji: kërkon besim, përfshirje dhe kontroll të rreptë institucional.
Ndërkohë, në një analizë për Kapitali.al, gazetari Klodian Tomorri i qaset nismës nga një kënd tjetër: mesazhi për një Shqipëri pa cash mund të jetë, në fakt, një sinjal për të nxitur qarkullimin e parave të pista.
“Kur qeveria e një vendi thotë se brenda 5 viteve do të zhdukë cash-in, ata që kanë dëngje me para do të nxitojnë t’i shpenzojnë ose t’i fusin në sistem,” shkruan Tomorri.
Në një ekonomi me kriminalitet të lartë, korrupsion galopant dhe informalitet të thellë, kjo deklaratë është një ftesë e heshtur për pastrimin e parave.
Sipas tij, krimi i organizuar, individët e korruptuar dhe evazorët do të nxitohen të investojnë në pasuri të paluajtshme apo sektorë të tjerë përpara se sistemi t’u mbyllë derën.
Dhe pikërisht këtu hyn dyshimi i fortë: a është kjo një strategji për të “pompuar” ekonomi me para jashtë sistemit, sidomos tani që sektori i ndërtimit po jep sinjale ftohjeje?
Pavarësisht rritjes së çmimeve, shumë kulla mbeten në letër dhe interesi për blerje po zbehet.
Në këtë klimë, një sinjal për “fundin e parasë fizike” mund të shërbejë si katalizator për të futur në treg para që ndryshe do të mbeteshin në “magazinat” e errëta të ekonomisë informale.
Nga njëra anë, një rritje e investimeve në ekonomi dhe qarkullim më i lartë parash mund të sjellin efekt pozitiv afatshkurtër , në konsum, ndërtim apo sipërmarrje.
Por nga ana tjetër, kjo nuk ndodh me rregulla të barabarta për të gjithë.
Nëse burimi i kapitalit nuk është i pastër, atëherë ekonomia formale penalizohet, çmimet në pasuri të paluajtshme fryhen artificialisht dhe kultura e pandëshkueshmërisë forcohet.
Në praktikë, Shqipëria mund të përfundojë në një amnisti de facto, ku “paratë e zeza” futen në sistem pa pasur nevojë për ligj.
Nisma për një Shqipëri pa cash deri në 2030, në vetvete, është pozitive.
Ajo përputhet me nevojën për të ndërtuar një ekonomi më të kontrolluar, më transparente dhe më të përfshirë dixhitalisht.
Por mënyra si ajo u shpall, pa plan konkret, pa konsultim publik dhe pa analizë të impaktit social, ngre pikëpyetje të forta mbi qëllimet reale.
Nëse pas kësaj fshihet një strategji për të rigjallëruar ndërtimin dhe për të thithur para të padeklaruara, atëherë Shqipëria po përballet jo me një reformë moderne, por me një operacion politik që përdor dixhitalizimin si fasadë për të futur në sistem paratë e errëta./skyweb.al
