Nëse doni emocione të vërteta provoni Bjeshkët e Nemuna të Shqipërisë, keshtu shkruan Tristan Kennedy për ”National Geographic”.
Të zbresësh me helikopter në një lartësi prej 2 200 metrash mbi nivelin e detit, në një shpati mali të mbuluar me borë është në vetvete si një stuhi zhurmash dhe lëvizjesh kaotike.
“Nuk jam i sigurt se çfarë ka poshtë, kështu që nuk do të ulem”, thotë piloti ynë, Detlef Gensel, në radio ndërsa i afrohemi shpatit të malit.
Në vend të kësaj, thotë ai, do të qëndrojë pezull vetëm me majat e rrëshqitëseve të helikopterit që prekin borën, duke e lënë motorin ndezur.
Do të na duhet të lëvizim shpejt. Ndërsa dera hapet, fishkëllimat në kabinë zëvendësohen nga tingulli i plotë i helikopterit. Duke u ngritur nga ulëset tona, zbresim duke vënë syzet dhe dorezat për t’u mbrojtur.
Guidat tona ”luftojnë” me shportën metalike të lidhur në njërën anë të helikopterit, duke nxjerrë skitë, snowboard-ët, shkopinjtë dhe çantat e sigurisë për ortekët. Dhe pastaj, me stilin e ”Top Gun”, Detlef ngrihet lart, rrotullon helikopterin 180 gradë, anohet dhe zbret me zhurmë poshtë luginës, duke na lënë krejtësisht vetëm.
Jemi në një majë të paemërtuar në një nga rajonet më të largëta të Evropës: Bjeshkët e Nemuna (të njohura si Alpet Shqiptare), të cilat shtrihen në kufirin midis Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi.
Se si e morën këtë emër – ”Bjeshkët e Nemuna” në shqip; ”Prokletije” në gjuhën e malazezëve – është e diskutueshme. Disa thonë se është sepse vetë Djalli i krijoi malet; të tjerë këmbëngulin se rrjedh nga një mallkim i vendosur në majat e frikshme nga një grup ushtarësh sllavë që kishin humbur shokët në shpate. Cilado qoftë e vërteta, ato janë seriozisht të paarritshme. Ujqërit, arinjtë dhe rrëqebujt enden lirisht këtu, herë pas here duke ndërhyrë në vendbanimet e izoluara bujqësore që shpërndahen në fund të luginës.
Turistët janë të rrallë, madje edhe në verë. Dhe në kulmin e dimrit, me shumë nga kalimet malore të bllokuara nga bora, vizitorët janë pothuajse të panjohur. Megjithatë, terreni këtu është ideal për llojin e skijimit në natyrë që kemi ardhur të kërkojmë.
Ne po qëndrojmë në Luginën e Valbonës, në parkun kombëtar me të njëjtin emër, në anën shqiptare të vargmalit, majat e të cilit më kujtojnë Dolomitet e Italisë. Ne kemi qasje në 1 500 kilometra katrorë të zbrazët me kodra të larta alpine, gryka të pjerrëta dhe pemë të vendosura mirë.
Nuk ka infrastrukturë në këtë pjesë të Bjeshkëve të Nemuna. Nuk ka teleferikë ose pista, dhe as shumë rrugë hyrëse. Dhe kjo e bën atë ideale për heliski.
“Zona është vërtet e pabesueshme, do ta shihni, ka gjithçka”, tha Seb Fleiss, bashkëthemelues i ”Heliski Albania”.
”Është kaq i madh, saqë ende po e eksplorojmë”, shton ai.
Një ish-snowboarder profesionist nga Kroacia, Seb i njeh anët malazeze dhe kosovare të Bjeshkëve të Nemuna nga ditët e tij të kaluara në qarkun garues ish-jugosllav. Por vetëm në vitin 2017, kur u punësua si ndërmjetës lokal për kompaninë amerikane të filmave të skive ”Teton Gravity Research”, ai rastësisht e gjeti Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës.
Pas gjashtë javësh eksplorimi me katër skiatorë profesionistë, dy helikopterë dhe karburant të mjaftueshëm për të kaluar orë të tëra, Seb telefonoi Viktor Vlashin, pronarin shqiptar të kompanisë lokale të qirasë së helikopterëve.
”I thashë se duhet të përpiqemi ta komercializojmë këtë, sepse ky vend është kaq i mrekullueshëm”, thotë ai.
Duke u kthyer në bord, ne fluturojmë mbi dëborë midis zonave të rënies. Detlef, i cili ka pilotuar për Victor Vlashin për më shumë se një dekadë, tregon disa nga linjat që skiatorët profesionistë zgjodhën në vitin 2017.
Njëra, në veçanti, “Linja e Fabit”, nga freerideri austriak malor Fabian Lentsch, përfshin një seri zbritjesh që sfidojnë vdekjen nga një kreshtë e pjerrët. Sikur të mos e kishim parë pamjet në laptopin e Sebit mbrëmjen e kaluar, do të kisha vështirësi të besoja se dikush mund të zbriste me ski dhe të mbijetonte.
“Dhe sigurisht, ai duhej ta bënte këtë që në shkrepjen e parë për kamerën,” thotë Detlef, duke buzëqeshur.
Kjo është një nga asetet më të mëdha të ”Heliski Albania” dhe një nga gjërat që tërhoqi për herë të parë Sebin dhe miqtë e tij në Valbonë.
“Binte borë kur ishim për herë të parë këtu”, thotë ai. Maja më e lartë në parkun kombëtar, Mali i Jezercës, është vetëm 2 694 metra mbi nivelin e detit. Por, afërsia me Adriatikun, ku stuhitë dimërore mbledhin lagështi, do të thotë që Bjeshkët e Nemuna “mund të rriten deri në 15 metra në një stinë të mirë”, thotë Seb.
Kjo është e njëjta sasi sa Niseko në Japoni.
Një operacion me heliski në një vend aq të egër sa Valbona nuk është i lehtë. Ashtu si shumica e mysafirëve, unë fluturova për në Prishtinë, gjë që i dha Sebit shumë kohë për të më informuar mbi historinë e trazuar të zonës. “Ne menduam se nuk kishte shumë liri duke u rritur në Jugosllavinë komuniste, por këtu në Shqipëri ishte nivel tjetër”, vuri në dukje ai.
Vendi ishte pothuajse plotësisht i izoluar nga bota e jashtme nga viti 1945 deri në vitin 1991, nën diktaturën staliniste të Enver Hoxhës. Një tiran vrasës me një prirje për spastrime të rregullta, por çuditërisht, filmat e Norman Wisdom ishin të vetmit filma perëndimor të lejuar në vend. Hoxha kultivoi një mentalitet paranojak. Prova e kësaj ishte e dukshme përmes dritares së makinës sonë, në bunkerët e shkatërruar që mbushnin peizazhin – deri në një për çdo kilometër në disa vende. Mbi 175 000 u ndërtuan në të gjithë Shqipërinë, sipas Sebit, për t’u mbrojtur nga një pushtim i imagjinuar që nuk ndodhi kurrë.
Në rrugët e Bajram Currit, qytetit më të madh të Tropojës, ka shumë makina të reja, shumë prej tyre SUV të mëdhenj me targa të Mbretërisë së Bashkuar. Kur dikush bën shaka se ato duhet të jenë vjedhur, Onur Decani, menaxheri i logjistikës i ”Heliski Albania”, i korrigjon butësisht, duke thënë se ato ka më shumë të ngjarë të jenë kthyer nga diaspora, e cila po zgjedh gjithnjë e më shumë të kthehet. Hotel ”Margjeka”, i cili shërben si bazë operacionale e kompanisë, është një nga disa lokale që kanë lindur në Luginën e Valbonës në dekadën e fundit.
“Kur u hapëm në vitin 2012, ishim vetëm ne dhe dy të tjerë”, shpjegon Janet Margjeka.
“Tani ka shumë, dhe ne shtuam një kat të ri me dhoma shtesë në vitin 2015”, shton ajo.
Që nga viti 2019, kur Heliski solli mysafirët e parë, ata kanë qenë në gjendje të qëndrojnë të hapur edhe në dimër.
Atmosfera në hotel është e ngrohtë dhe mikpritëse, me fëmijët e Margjekës që enden brenda e jashtë dhe herë pas here praktikojnë anglishten e tyre tek ne. Ndërkohë, stafi i saj shërben ushqime të shijshme vendase – duke përfshirë ajvar shtëpiak, një salcë me spec të kuq të pjekur që është e kudondodhur në Ballkan, dhe flija, një pjatë veriore shqiptare e bërë me krepa të shtresuara dhe salcë kosi.
Një mbrëmje para darkës, ne ecim poshtë rrugës për një pije në ”Valbona Resort & Spa”, hotelin më të ri të luginës. I lançuar në vitin 2024, është një nga disa që janë hapur këtu vetëm vitin e fundit. Ndërtesa tetëkatëshe me fasadë xhami ofron një alternativë më të shkëlqyer ndaj Margjekës dhe është provë e prekshme se si turizmi po ndihmon në transformimin e fatit të Valbonës.
“Është shumë mirë, do të na pëlqente të kishim më shumë skiatorë dhe vizitorë dimërorë”, shpjegon Ervin Ponari, menaxheri.
Guidat malore Paul Swail, John McCune dhe Will Sim janë profesionistë të përsosur dhe shoqëri e shkëlqyer. Është sezoni i tyre i parë në Shqipëri me Sebin, por ata janë vërtet të entuziazmuar për potencialin. “Tereni këtu është i mrekullueshëm dhe Sebi ka një ekip të fortë”, thotë Paul.
“Fjalë për fjalë, në rastin e Antit”, thekson ai.
Ante Pasaliç, menaxheri i ndërlidhjes së heli-operacioneve, mbush çdo dhomë që hyn – si me fizikun e tij, 1,88 metra i gjatë, ashtu edhe me ngrohtësinë e personalitetit të tij.
Ndërsa çdo anëtar i ekipit luan rolin e tij, megjithatë, njeriu kryesor i ”Heliski Albania” është padyshim Detlef Gensel.
Nëse pilotimi i një helikopteri është pak si të jesh baterist – me secilën gjymtyrë që lëviz plotësisht në mënyrë të pavarur, ndërsa njëkohësisht mbetet në mënyrë të përsosur në sinkron – atëherë të shikosh Detlefin duke fluturuar është si të ulesh pranë skenës me të ndjerin dhe të madhin Charlie Watts.
Ai padyshim ka të gjitha aftësitë e një muzikanti mjeshtër të xhazit, por nuk është kurrë i dukshëm – duke menaxhuar ritmin dhe lartësinë e rotorëve me lëvizje të përmbajtura dhe duke mbetur gjithmonë i qetë në radio. I trajnuar në Gjermaninë e tij të lindjes, ku mësoi edhe të skijonte, ai është me një farë distance piloti më i mirë i heliski-ve me të cilin kam pasur ndonjëherë kënaqësinë të fluturoj.
Pasi reshjet e dendura të dëborës na mbajnë të mbyllur në bazë për disa ditë, ne i vendosim alarmet tona për në orën 06:00, kur supozohet të kthjellohet.
Zgjohemi dhe shohim se ende ka re. Fluturimi duket i pamundur. Por, kur kamera jonë depërton përmes shtresës së ulët që varet për të zbuluar qiellin e kthjellët sipër, Detlefi harton një plan.
Duke u ngritur, ne fluturojmë ulët mbi pemët në shtratin e luginës derisa të arrijmë në Bajram Curr.
Atje, siç parashikoi ai, qielli është i kthjellët dhe ne ngrihemi lart në diellin e mrekullueshëm.
Mëngjesi kalon shumë shpejt.
“Shumë nga kjo është ende e pa skijuar”, thotë Detlefi, ndërsa ne lëvizim drejt vendit tjetër të uljes.
“Jo vetëm këtë sezon, por gjithmonë”, shton ai.
”Vrapimi” ynë i fundit na çon poshtë shpatullave të valëzuara të një maje në anën jugore të Luginës së Valbonës.
Nga këtu lart, reja e ulët që na frustroi aq shumë në mëngjes duket e bukur – një det i shkumëzuar si me shkumë kapuçinoje që mbulon luginën poshtë. Diku poshtë tij ndodhet hotel ”Margjeka”, pjesa tjetër e ekuipazhit dhe bota reale.
Por, këtu lart – edhe një herë – jemi plotësisht vetëm. Ka vetëm një fushë të paprekur përpara nesh. Dhe në fund, të vendosur në një shkëmb të dalë helikopteri i Detlefit pret të na çojë në shtëpi.
